Nunkawng

[He Article hi College Veng Young Mizo Association Silver Jubilee Souvenir Magazine, 2009 atana ziak a ni]

Mihringte’n kan nuna thil kan tawn tam takte hi, a pawimawhzia rilrua kan ngaihtuah hmain, hunin a her liampui leh mai thin. Kan chunga thil thleng te, kan thil tawnte, kan kianga cheng kan mihringpuite hian kan nunah hmun pawimawh tak an luah a, kawng hrang hrangin kan nunah danglamna an thlen thin. A hunlaia kan lo ngaihtuahzui vak ngai lohte kha han chhui kir hi chuan kan nunah an lo pawimawh hle a ni tih min hriatchhuahtir thin. Tin, tunhmaa kan thil lo tawn tawhte leh kan lo dawnsawn thin dante khan kan nunah awmzia nei thui hle bawk a ni. He thuziaka kan han thlurbing duh deuh chu, nuna danglamna thlentu, kan kianga chengte chungchang a ni a, ka lo tawn ve thenkhatte ka rawn tarlang dawn a ni.

Mi tam takin ka nunah nghawng pawimawh tak tak an nei tawh thin a, ka chhiar seng lo ang. Heti zawnga ka rilru ka sen chang hian mite nuna ka pawimawhna pawh a awm ve ngei ang tih min ngaihtuahtir thin. Chutiang bawkin, mitinte hian midangte nunah pawimawhna kan nei a, kan tawngkam leh chetzia te, a hunlaia kan nundan te leh kan chunga thil thleng kan dawnsawn dante chenin, kan kianga chengte nun a siamtha thei a ni.

Nu leh pate hi Beiseina min petu hmasa berte an ni

Mihringte nunah chuan beiseina hi a pawimawh em em mai a. Beiseina tel lo chuan hmasawnna kawnga pen khat pawh pen a harsa thin. Sikul ka kaltirh chuan Lower Primary school, Mizo medium ah ka nu leh paten Nursery ah min dah ve a. Kan zirlaite kha zir nuam ka ti a, thiante rualin classa zirtirtute zawhna te kha ka lo chhang ve thin a. Nimahsela, naupang zakzum ve tak ka nih avangin final exam hun a lo thlenin hotute min zawhna ka chhang ngam ta reng reng lo mai a, ka banah ‘F’ tih hi rawng senin kan zirtirtute chuan an ziak a, an thai bial a, min hawntir ta a. Pawl ka sawn dawn ve lo a ni tih ka hrethiam a, beidawng takin lungchhe vankaiin ka tap hawng ta ringawt mai a. In ka thlen chuan ka nu leh pate chuan min lo hnem a, English medium school ah kan dah ang che an ti a, ka tap pawh ka bang leh ta a. A kum lehah chuan Blue Mount School, McDonald Hills ah Nursery atangin bul ka tan tha leh ta a. Mizo schoola ka lo luh tawh avangin kan pawlah Mizo chhiar ka thiam ber a, nuam ka ti thei hle. Pawl li thleng he schoolah hian ka zir hnuin Mary Mount School, Tlangnuamah ka insawn ta a ni. Nursery ka failed lai khan ka nu leh paten beiseina min lo siamsak ta lo sela, tunah hian eng dinhmunah nge ka din ang le tiin ka inzawt thin.

Mitinin an nunah harsatna an tawh theuh a rinawm. Harsatna tawh dan pawh a inang lo ang. Kan harsatna tawh dan kha ka ngaihtuah letin naupanlai thil mah ni se a pawimawh hlein ka hria a. Lehkha kan zir theihna turin ka nu leh paten theihpatawpa tangin neihthinglungkhawng tak meuh meuhin lehkha kan zirna tur atan an inhmang zo thin a. Sap sikulah kan unauzain kan kal a, chutih hunlai chuan kan chhungkuain kan harsat phah em em mai a. Ka pa hlawh kan kham loh chang a lo awm a, ka nu pawh sumdawnga a chhuah a ngai thin a. Hmun hla tak takah bungraw laa a kal a ngai thin. Kan mamawh hi chhung inkhawmnaa ka pain Pathian hnena a dil hi ka hre ngun hle a ni. Mamawh leh harsatna kan neih changa ka hriatchhuah theih chhun chu ka nu leh pate tawngtaina leh kan sitting rooma family Bible kan dah thin kha a ni mai. Tawngtai min zirtir a, Pathianah lo chuan khawvelah hian beiseina a awm lo a ni tih min hriattir thin a, kan mamawh chhanna a ni tih min zirtir nan tawngtaiin a hnenah an thlen thin a ni.

Tum khat chu Aizawlah BMX cycle hi an uar thar a, thiante chuan an han lei sap sap a. Kei pawh chuan thiante tihdan angin ka nu leh pate hnenah ka ngen ve a. Nimahsela, ka thianten cycle an neih sup sup pawhin kan zirna tur atana dah hran a ngaih avangin, ka nu leh paten min leisak ve thei lo. Tap mah ila a sawt lo. Tun hnua ngaihtuah let lehin kan nu leh pate thiamna lama an rual awhna kha a lo hlu ber a lo ni! Khami tum khan ka thil duhzawng kha min pe ta sela, ka atchilh ve ngei ang a, pawl sawn khawpin ka inzir puitling kher lo maithei a ni!

School Zirtirtute pawimawhzia

Schoola zirtirtute thusawi hi kan ngai pawimawhin kan lo hre rei thei khawp mai. Kan teacher pakhat geography min zirtir pawh a karlaklawhah thawhthuin a chhunzawm daih mai thin a, ngaihtuah let leh pawh tum ila thawnthua a luh dawn thleng kha chu ka hrechhuak ve thin a. Amah kha kawm nuam kan ti a, mahse a subject lakah khan tumah kan tui hauh lo ni berin ka hria. Khami tum pawh khan economics teacher tha tak kha chu nei lo ila chu Social Science (Economics & Geoography) ah khan ka failed ve ngei ang.

Ka la hriat reng chu pawl sawm kan passed tumin result a that ve em avangin college thlang thei dinhmunah dingin kan inhre ve a, thiante nen phaia lehkha zir ve kan duh ta a. Chumi tuma ka college thlan ber kher chu kan chhungkaw sum neihina a tlin chi a ni lo. Ka nu leh pate pawhin min tihpuitlinsak an chak hle a, mahse kan tlin ngang lo a ni tih chu kan hre theuh a. Tawngtainaah pawh a thlen nasa a ni. Hemi tum hian ka school luhna, St.Paul’s High School atanga result ka lak tumin kan headmaster Brother Thomas ka va hmu a, ka college kal duhna te hrilhin a ngaihdante ka zawt a. Chumi tuma a mi chhanna chu kan chhungkaw tan malsawma a ni ta a ni. Ani chu a ngawi vang vang a, kan chhungkaw dinhmun a ngaihtuah tel a ni ngei ang. “St. Edmund’s College, Shillong ah lut rawh. College tha tak a ni a. I tan ka duhsak khawp mai che”, a ti ta a. “Admission i hmuh ngei pawh ka ring. An Principal hnenah ka recommend-na che lehkha ka kentir ang che ang a, i pe dawn nia,” a ti zui a. A ziak ta sawk sawk a, lehkha chu min pe ta nghal mai a. Chumi tuma Brother Thomas a chunga ka lawmzia chu! Admission tih dawn erawh chuan thianten Principal ngaihdan a ni lo palh ang e tia min hrilh avangin lehkha chu ka pe ta lo va. Chumi kum vek chuan St.Edmund’s College ah chuan ka lut ve ta a ni. Kan principal hian zirlaite chhungkaw economic dinhmuh en chungin kan tlin theih tur College tha berte zinga mi min kawhhmuh thei nghal kha a student te chunga a inpekna a lang chiang hle a ni.

Mary Mount School kan kal laiin kan zirtirtu pakhat Pu C. Darlianthanga hian Hindi leh Mizo subject a la thin a. Zirlai bakah thil dang tam tak kan hriat tur atana pawimawh nia a hriatte a sawi thin a. Nu leh pate leh upaten an sawi zen zen loh sawi a ngah khawp mai. Han ngaihtuah mai chuan sawi awm loh tak mipat hmeichhiatna atanga mawng sil dan thlengin zuk sawi thleng a! Kan hriat atana pawimawh nia a hriat chu a sawi hreh ngai lo. Pu Dara khan zirlaite a phak tawkah educate a tum thin a ni. Khatiang ang zirtirtute zinga kan nei thin kha a lawmawm teh e.

St. Paul’s High Schoola pawl kua kan zir laiin Mathematics min zirtirtu pakhat Pu Simon-a chuan a zirtirte hian chhiarkawp kan man lo ang tih hlauvin a hrethiam ban min phartir a, blackboard ah Mizo tawng nena sawi fiahin class hmaah min chawhchhuahtir thin. Tum engemawzat ka ding chhuak ve hman a. Chutia thiante pui theia awm chu nuam ka ti khawp mai a, kan zir apiang chu in ka thlen velehah ka chawk chhuak leh vek thin. Pawl kua leh pawl sawm kan zir chhungin thiante nen maths zirlaibua zawhna awm thei ang zawng zawng kha chu kan chawk chhuak hman vek a ni. Pu Simona te ang zirtirtu tha kha zirlaite tan an lo hlu hle mai.

Sunday School Zirtirtute– Nunkawng dik min kawhhmuhtute

Hman deuh lawk khan Mumbaiah naupang puala Sunday School neih ve rawt a ni a. A tha ka ti hle mai a. Naupang tlemte pawh awm sela, Sunday school hi chu an tan a pawimawh dawn em avangin kan neih loh kumte kha ka uipui leh hnuhnawh a. Chu chuan kan tet ve deuh lai min hriatchhuahtir a. Beginner, Primary, Junior, Intermediate leh Senior-a kan zir zawng zawngte kha a lo pawimawhzia ka ngaihtuah a. Naupang Davida te, Josepha te, Samuela te, leh Bible a mi ropui chanchin kan zirte, kan chhuan em em thinte kha kan lo puitlin hnuah pawh rinna kawnga kan entawn tur atan an lo pawimawh em em mai a lo ni. Thahnemngai taka Sunday School Zirtirtuten min lo zirtir thinte kha a lo hlu hle mai. An thil min zirtirte kha chhia leh tha hriatna fim taka hmanga Pathian tih chunga kan nun kan hman theihna turin lungphum pawimawh tak a lo ni reng mai a lo ni. A pawhmawh hle mai!

Thian kawmte– Nun Kawng Peng Thuamah

Thian kawmte hian kan kawng zawh tur thlengin a nghawng thei a ni. Khawlaiah emaw, hnathawhnaah emawa kan thian kawm thinte bula kan thil tih thin thenkhatte Biakina kan rawngbawlpuite kianga kan tih duh loh tur a tam mai. Hei hian thian kawm fimkhur a pawimawhzia a tilang chiang hle. Kan nunkawng a her dikin a her dik lo ve thei tlat a ni. Thian thate hi malsawmna an ni a. Kan hriatloh lai pawha Pathian lam kan pan zel theihna tura hmanraw pawimawh an ni thei a ni.

Sunday school kan kala Senior pawl kan nihin thiante ka chhar thar a. Chung zingah chuan tun thlenga ka la kawm bik deuhte chu Mavida leh Romawia te an ni. Chawlhni tlai khat chu thalai inkhawmaa tel ve turin min sawm a, chu chu ka tel ve hmasakna ber a ni a. Chumi ni chuan thalai inkhawm zawng zawng khan hla kan zir a, Kohhran zaipawl member ka lo ni ve ta reng mai a. Solfa note chhiar thiam loh avanga inthlahrung kha ka zaipuite zingah thiam lo fe fe an lo awm ve bawk a. Zawi zawiin inthlahrung lo takin ka inzir ve ta a. A hnu lawkah Mizoram Gospel Centenary a lo thleng leh a. Hla zirin kan camp lut ve ta a. A kum hmasa lawka zan tlai thleng thlenga thiante nena khawlaia leng kual vak vak thin khan hlapui kan rem ve ta reng mai a ni! Pathian hminga inpawlkhawmnaa tel tam na na na chuan kawng dik lam pawh kan zawh phah a lo ni. Khatih hunlai khan thalai inkhawmnaa min sawmtu leh min kawhhmuhtu thian thate kha awm ta lo sela, tun hunah hian eng kawng nge ka zawh ang tih ka ngaihtuah thin.

Mahni Dinhmun Hriat

Reserve Bank of India a ka thawh laiin kan Bank hian VIP a mikhual changin, anmahni lo kaihruaih leh lo buaipui hi ka kutah an dah thin a. Tum khat chu Dr. Raghuram Rajan, IMF Economic Counsellor and Director (Chief Economist) a mikhual a. Amah lo kaihruai turin kei chu Liaison Officer-ah min ruat leh a. Kan Bank a thu a sawi zawh chuan Indian Marchant Chambers ah thusawina a nei leh dawn a. Tawiawm turin min sawm avangin ka zui phei a. Chumi tuma a thusawi zo chu amah han kawm tuma bawrtute an tam viau mai a, zirlaite lah chuan a lehkhabu ziak an lo leiah te chuan a autograph an lo dil buai bawk a, a indaih lo ema ka hriat avangin a bag chu ka lo khaisak mai ang che, tiin ka va bia a. Ani chuan engdanga min chhang lovin, “Mr.Fanai, ka bag khai hi zawng i hna a ni love”, tiin min chhang ta mai a. A tirah chuan mak ka ti angreng a. Mahse, ka ngaihtuah chiang a, kha chhanna kha a pawimawhzia ka hrechhuak ta a. A bag khaisak kha ka hna a ni lo reng a ni. Meeting pawimawhah te amah tawiawm a, a tul anga thil kawhhmuh tura Liaison Officer atana ruat ka ni a. Chu chu ka hna a ni. Mahni hna tur dik tak hriat chian zel hi zahawmna a lo va ni em tiin ka ngaihtuah ta a ni.

Tum khat chu Bank of England Governor, Dr. Marvyn King hi kan mikhual leh a. Kan hotute chuan ka kutah bawk an dah leh a. Ka thian hnamdang hovin an hlauh ang loh takin a lo nelawm phian mai a, fiamthu pawh a lo duh hle mai a. Reilote chhungin kan inkawmngeih ta khawp mai a. Tum khat chu, “Reserve Bank ah hian thawk zel la, Dr. Rakesh Mohan te ang hian Deputy Governor line ah chhoh i tum em ni?” min ti ta phut mai a. Ka rilru pawha ka lo suangtuah ngai loh a ni. A hnenah chuan, “Pathianin rem a tihte chuan kan nih hunte pawh a lo la thleng ve ang chu,” ka lo ti a. Chu chuan ngaihtuahna a ti thui hle mai. Kan phak loh nia kan ngaih tur ang chi hi a awm tur a ni lo. Kan ram hruaitu liante, mi lar tak takte pawh keimahni ang thova Nursery, KG, Class-1 zir chho ve thote an ni. An thlen theih chu kan thleng thei ve tho a ni tih min ngaihtuahtir ta a ni.

Tlipna

Sawi zel dawn ila kan sawi seng lo ang. Pawimawh nia ka hriat thin chu, kan nuna danglamna thlentute kan chhiar thiam a, an hlutna kan hriat thiam hi a ni. Chu chuan keimahni ngei pawh mi nuna kan pawimawhzia min hriattir thei ang a, mawhphurhna thar min siamsakin, keimahni leh kan kianga awmte nen inkungkaihna tha zawk a din chho zel dawn a lo ni.