Sunday, August 24, 2008

India Ram Hmun leh Ram Danga Hna Zawn Kawnga Mizo Thalaite Chungchang (Challenge)

[He article hi nikum 2007, October thlaa ka ziak a ni a, Chhinlung Magazine 2006-07, Vol.XVIII, Bangalore Mizo Association publication ah chhuah a ni]

Thuhma

A hmasain Chhinlung Magazine-a thu ziak tura min sawm avangin Chhinlung Editorial Board chungah lawmthu ka sawi a ni. Tuna kan thupui hi engti zawnga han khel tur nge ni ang tiin tun hma lama la tarlan lohte hriat tumin Chhinlung Magazine chhuak hmasate ka en kual nual a. Zoram chhung leh Zoram pawn lama Mizote tana hna thawh tur awm chi kawhhmuhna te, phai lama zirlaite dinhmun te Issue hmasa lamahte tarlan a ni tawh a. Tin, ram pawna eizawnna kawng hrang hrang han sawi dawn ila tun hnai lawka R.L.Rinawma lehkhabu ziak - Thalaite Hmasawn Nan: Career leh Zirna – tihah chipchiar takin tarlan a ni tawh a. Chung lam chu sawi ngai tawh lo turah dah ila. He thupui hnuaia tarlan kan tum ber tur chu Mizo thalaite hian Zoram chhung mai ni lo, State dangah te emaw, India ram pawnah emaw hna zawnga kan chhuah a hun tawh a, chutiang tur chuan kan thiamnate kan tuaihriam a pawimawh a ni tih hi a ni.

Midangten an theih chu keini tan pawh a harsa lo

India ram State dangte hnu feah literary centenary kan han lawm ve meuh khan India ram State dangte zingah Mizoram chu ziak leh chhiarah pahnihna kan ni pha daih mai kha Mizote tan chuan inchhuanna tham a ni. Tin, infiamna lamahte pawh India ram chhung mai ni lovin khawvelah pawh mi hlawhtling kan nei ta nual mai. Central Sawrkarah pawh hna sang tak tak chelh phak kan ram atangin an awm nual bawk. Mizoram chhung mai ni lo India rama university tha tak takah te, Sap rama university-ah te pawh Mizo Professor/Lecturer chhuanawm tak tak kan nei nual bawk. Professional line-ah pawh Mizo a hmei a pain mi rawn tlak tak tak khawvel hmun hrang hrangah an inphum nuk mai bawk a ni. Heta tang hian midangte pawhin an theih chu keini Mizote pawhin kan thei ve tho a ni tih chiang takin kan hmu a ni.

Ram pawna hna zawn

Chutihlaiin, hetah hian lungawi tawka tawp mai lovin kawng hrang hrangah hma kan sawn zel hi a pawimawh em em a ni. Hmasawnna kawnga Mizo-te min tithuanawptu te zinga pakhat chu ram pawna hna zawn kan harsat thin hi a ni. Lehkhathiam nia chhiar theih hna mumal nei lo tam tak kan neihte hi hnam dang kara hna zawn an hreh tlat thin. Kan ramah hnam dang ten min chiahpiah ve loh avang hian hnam dang karah kan zumin kan inkiltawih phah thin ni tein a lang. A lehlamah chuan, Mizote hian hna zawn lamah hian thahnem kan ngai tak tak thin lovem ni tih zawhnate pawh a awm thei bawk. He article hian Mizo thalai lehkhathiamte hna zawn kawnga Zoram pawn lama hna thawk tura a cho chhuak thei a nih chuan kan thil tumah hlawhtlingah kan inngai thei ang.

Hna zawn kawngah enge kan dinhmun?

Hna chungchanga kan dinhmun chu hetiang hian kan sawi thei ang: Mizoram chhungah kan thalai lehkha thiam hna nei lo an pung tual tual a. Kalna tur hre lovin hna nghak ringawtin an awm a ni. Hna ruak tlemte awm chhunah pawh thiamna ai mahin duhsaknain hmun a chang sang thin avangin mithiam takte pawhin an hnathawh tur ang an hmuh loh phah thin. Tin, degree sang tak neite pawhin hna a awm loh avangin mi ai te an kal chang a awm a, College lecturer ni thei rengten nghet lovin private school-ah te an zirtir tak mai mai te pawh a awm bawk. Engineering graduate high school teachera lutte pawh kan nei ta fur mai. Hmun dangah hna tha leh sang zawk an chelh theih laiin kan ram chhungah chuan kan mithiam ten an thawh tur ang hna an thawk phak lova ni. Hetiang ang dinhmun atanga thlir chuan kan mithiamte tan chuan ram chhungah aiin ram pawn lamah hna zawn a hlawk zawk dawn niin a lang.

Tin, phai rama lehkha zirte pawh eizawnna kawngah kawhhmuhtu tha an neih loh avangin zirlai zirchhuak engemawzat hna thawh tur nei lovin an awm bawk a. A tlangpuiin, heng ram pawn [1] khawpui liana kan zirlai awmte hian an zir zawhin Zoram chhung lama hna zawng turin an hawng leh mai thin a. Kumtinin hna hmu lo pungkhawm titamtu mai an ni thin.

Chutih laiin kan lehkhathiamte hian Mizoram sawrkar belh an tum ber a. Nimahsela, Mizoram sawrkar hnuaia Department tinah an indaih em em tawh mai a, a thawkte an chuang rui tawh mai bawk a. Chhut dan phei chuan service pawimawh zual thenkhat tih lohah chuan ‘kum 10 chhung chu mi thar lak belh miah loh pawhin Zoram sawrkar hnuaia Department hrang hrangte khi buai miah lovin an kal thei em em tawh a ni’ [2]. Innghahna awm deuha ngaihte chu centrally sponsored scheme, contract basis a lo lutte khi a ni deuh mai a ni.

Chawmhlawm nih hnua hna nghaka thut reng

A chunga kan han tarlan tak ang khian ram chhunga hna nghaka thut reng mai hian lukhawng a nei thui vak dawnin a lang lo a ni. Chuvangin chet chhuah thuai a ngai a ni. Bachelor/Master degree kan zawh thlengin a tlangpuiin kum 17/19 lehkha kan zir chhungin kan chhungten min chawm a. Heng degree neih hnu hi chuan hna zahawm tawk tak hmu turin a inpuahchah theih tawh a ni. Tin, chung bakah chuan job-oriented course te pawh a lak chhunzawm theih bawk. Kum hnih/khat zir belha hna belh tlak hmuh theih chuan duhthusam a ni. Kan tum chu ‘chawmhlawm’ atanga ‘thawkchhuaktu’ nih a ni.

Hemi tihlawhtling tur chuan kan rilru puthmang kan siksawi hmasak a pawimawh khawp mai. Mizote hi kan ngaihsam thin. He zia hi thlauhthlak daih a tha khawp mai. Thatchhiatna bul a ni a, kawng engkimah hmasawnna daltu a ni thei. Zirna a ni emaw, hna zawn kawng a ni emaw, kawng engkimah kan thiltih apiangah thil te lua a awm lo tih hriain a hming chauha ti mai mai lova rilru leh tihtak zeta tih kan zir a ngai khawp mai. Kan thil tih leh tawn apiang hi ‘level’ sang zawka min hlangkaitu a ni thei. Chuvangin, kawng tinrengah tih hram hram kan peih a ngai a, taihmak kan chhuah a ngai bawk a ni.

Tin, bul tan hma a pawimawh hle. Phai lama zirlai zirna sang zawk bei mekte tan chuan Zoram lama hna nghaka awm tum mai lovin India ram khawpui lianah inbah tanna tur hna dap a ngai tawh a ni. Tin, Mizoram lama kan lehkhathiam hna nghak mekte pawh State pawn lamah hna thawh tur i han dap teh ang u. Hna chungchanga biak rawn tur mamawhte tan India ram khawpui hrang hranga kan officer liante an inhawng em em zel a ni. Level hrang hrangah hna dil tur a awm a, tha taka prepare chuan a khawi hna pawh tlin theih loh tur a awm chuang lo a ni.

Hna zawn kawnga State thenkhatte dinhmun

Hmun danga hna zawn chungchangah State dangte chanchin i han thlir chhin teh ang. Kerala ram hi ziak leh chhiar thiam tam lama kan chunga leng awm chhun an ni. An ramah pawh hian hna an indaih tawh lovin hna hmuh a har hle mai a, tunah hian an employment exchange ah pawh thalai hna hmu lo ringawt Mizoram mipui let nga dawn lai an awm a ni. Chutih laiin hna zawn kawngah chuan Kerala ram mite hi an entawntlak hle. India ram hmun hrang hrangah hna zawngin an kal chhuak a, field hrang hrangah hna tha tak tak an vuan mek a ni. India ram pawn lamahte pawh hna zawngin an chhuak nasa a, tum kum 30 kalta atang khan vawiin thleng hian Gulf ram atanga Kerala mi hnathawka awmte sum rawn lut ringawt pawhin India ram economy hi a khawih che phak hial a ni.

Thiamna lama mite aia hnufual nia inngaite tan pawh kawng a kaw tha em em a. State dangtena an nuihzat thin em em Bihari ho atang hian thil pawimawh tak kan zir thei ang. An zingah sap tawng thiam lo tak tak, hratlak avanga zirna lama thui tak thleng leh hna tha tak tak thawk ta te an awm teuh a ni. An taima em em mai a, hna tenau deuh nia kan ngaih atangin hna lian leh zahawm thlengin dilna an thehlut a, exam an ziak an ziak mai a ni. A tawpah chuan an hlawhtlin hun a lo awm nge nge thin. An hna hmuh ang ang kha an zawm mai a, hna tha zawk leh sang zawka luh tumin an bei chhunzawm leh mai thin a ni. Sawrkarah te private organisation-ah te level hrang hrangah Bihari ho hi hmuh tur an awm nuk mai a ni.

India ram hmarchhak State-te zingah chuan Manipur khi State chhunga hna hmuh lamah chuan beisei awm loh berte zinga mi a ni thei hial ang; hna tha deuh duh chuan suma lei a ngai hial thin nia sawi a ni. State chhung-ah buaina a awm bawk nen anmahni ngei pawhin an State pawn lamah hna zawngin an chhuak thin a. Tunah chuan Manipur State a hnam hrang hrang awmte khi India ram hmun hrang hrangah hna hrang hrang vuanin an awm fur tawh mai bawk a ni. An State dinhmun an hriat chian em avangin hmun dangah tihtakzetin hna an zawng mai a ni.

Hna duhzawng thlan

Inbah tanna ngaihtuah hmasa lova hna duh san viau hian miin a chhiatphah duh hle. Tum tihsan viau si nen, eng hna mah vuan mang si lova then then hi thil awm duh em em mai a ni a. Chuvangin, hna tenau deuh zawkte pawh ni se, mahni intodelh vea zawm ve phawt mai hi a inhmakhuana pakhat a ni thei. Miin a tum san phawt chuan a thlen san lohna chhan tur a awm lo. Nimahsela, chumi atana a intuai hriam leh a tih ve tang tang a ngai thin. Mi a taihmak phawt chuan rah tha seng tur a chham lovang.

Ram pawna hnathawkte enge kan tangkaina tur?

Ram pawna hnathawkte hi kan ramin a chhuanvawr leh hmasawnna kawnga sulsutu pawimawh tak kan ni thei a ni. A hmasa berin midangte rinchhana awm thin mahni kea dinga kan intodelh ve thei hi hmasawnna pakhat chu a ni. Tin, kan ram hian ‘human capital’ a mamawh em em a. Mahni thawhna field theuhah mithiam chhawr tlakah inchher chhuakin nakin atan kan ram tan kan tangkai thei a ni. Tin, zirlai zir mekte pawhin an zirna field-ah midangte rawn tlak khawpa thiam a ngai a ni. Tunlai chhanah ‘engkim a then then hre zel zul’ (‘Jack of all trade’) tan hmun a awm tawh lo.Khawi hmunah pawh mithiamte zawhna dawn hmasak ber chu “Enge i area of specialisation?” tih zel a ni. Miten engkim hre turin mi an beisei lo, nimahsela mahni thiamna mualah erawh chuan hre hle turin an beisei thin. Chuvangin, rawn tlak khawpa thiam a pawimawh a ni. Tin, kan ram economy dinhmun chhe tak tungding tur hian thalaite hian keimahni dinhmun kan sawh ngheh ve phawt a tul a ni tih kan hriat nawn leh a pawimawh ang. Chungte chu chu mimal anga kan hlawkpui tur leh ram anga hma kan sawnna kailawn pawimawh tak a ni thei bawk a ni.

End notes:
[1] Ram pawn leh phai ram tih hian India ram chhunga State dang zawngte a huam. India ram pawn sawi nan chuan ‘India ram pawn’ tiha sawi thin a ni ang.
[2]Pu Khuangkunga, Liaison Officer, Mumbai Mizoram House.

9 comments:

Jinx said...

kala chhiar hmanlo na chu,en thuak2 in Mizote tan a tangkai hmel khop mai.

Mizohican said...

Tha thei eee U Maruata chu. misual.com ah kan link nghal a nge. A tangkai viau ang he post hi, Chhinlung magazine a an la chhiarloh chuan.

Maruata said...

@jinx..nia a thui deuh a...hman hunah i lo chhiar ve dawn nia..
@illusionaire: thanks Kima..freshers ah i hmel ka zawng hmu zo lo, mipui hmaa din tlartir turte zingah ka hual deuh che asin mawle..lol

Mizohican said...

Hahahaha!! i ti dawn tih ka rin vangin ka rawn kal ngamlo a nih kha :-)

Tak taka, khami ni khan ka phone ka thlauh a, a display a buai veka, buaithlak lutuk. Last dialed kha Vaiva a lo nih hlauh a, ka hrilh ta mai a, nangpawh lo hrilh turin ka tih kha, a lo sawi theihnghilh a ni mawww... a ni hi a hlawh pung chauh a buiapui tunlai hi. lolz.

Bakah khami ni tlai khan Arsenal in EPL season first match an khel bawk sia... :-)

reverie said...

Maruata, i dam ka beisei. Remrema here. I email ka va hre duh ve aw? Calling card kha ka misplace daih mai

Maruata said...

hello Remrem, ka dam e. in dam maw? ka e-mail add chu maruatafanai#gmail.com...

VaiVa said...

U Maruat, regu ve tawh la..... i ziak te hi a tangkai thei a. up-to-date lo thei e mai.. nge Orkut-a khawilai restaurant emaw tih vel te kha a dik zawk? LOL

Unknown said...

Va ti tha ve bengvar thlak e..

Maruata said...

@universal: ka lawm e, i rawn tlawh thin dawn nia

Custom Search